Koroner arter, kalbi besleyen atar damarların genel adıdır. Kalp tüm vücudu beslemek üzere kanı aorta (tüm vücudu besleyen ana atar damar) pompaladığı zaman ilk önce koroner arterler vasıtası ile kendini besler. Koroner arter hastalığı, kalbi besleyen koroner damarların daralması ve/veya tıkanması sonucu kalp kasının beslenmesinin bozulması sonucu meydana gelen durumdur. Kalbi besleyen 3 ana koroner damar ile bunlardan dallanan yan damarlardan meydana gelir. Kalbi besleyen ana koroner damarlar sol ön inen arter, sol sirkümflex arter ve sağ koroner arterlerdir.
Koroner arter hastalığı tüm dünyada ve ülkemizde en sık ölüm sebebidir. Koroner arter hastalığı bir kısım hastada direkt kalp krizi olarak görülmesine rağmen bir çok kişide kalp krizi olmadan erken teşhis edilebilmektedir.
Şekil 1: Koroner arterler
Koroner Arter Hastalığı risk faktörleri nelerdir?
Koroner arter hastalığının birçok risk faktörü bulunmaktadır. Bunların bir kısmı değiştirilemeyen ve engellenemeyen risk faktörleri iken bir kısmı önlenebilir risk faktörleridir.
Değiştirilemeyen risk faktörleri arasında ailede koroner arter hastalığı olması yani genetik miras, yaşlanma, erkek cinsiyet yer almaktadır. Diğer risk faktörleri, bir kısmını tamamen düzeltebildiğimiz ve bir kısmını kontrol altına alabildiğimiz sigara ve alkol kullanımı, hipertansiyon, sedanter (hareketsiz) yaşam, stres, aşırı kilolu olmak (obezite), şeker hastalığı (diyabet) ve kolesterol yüksekliğidir.
Koroner Arter Hastalığı nasıl meydana gelir?
Koroner arter hastalığı koroner damarların zaman içinde daralması ile meydana gelir. İnsanoğlunun doğumu ile birlikte damarlarda sertleşme (plaka oluşumu) başlar. Damarın iç çeperine kolesterol birikimi bunun en temel nedenidir. En esnek yapıdan damarlar hayatın ilk zamanlarında mevcuttur. Zaman ile birlikte damar çeperlerine kolesterol birikimi ile birlikte damarlar sertleşir ve damar sertliği denilen durum meydana gelir. Bu duruma ateroskleroz denilmektedir. Damarların dış katmanları güçlü kas tabakaları ile çevrili olduğundan dolayı damar sertliği damarın iç yüzeyine doğru meydana gelir ve damarlar zaman içinde daralır ve yeterince kan akışına izin vermez. Kimi zaman da hafif daralmış olan damar, ani yoğun stres, üzüntü, heyecan gibi durumlarda plak çatlamasına yol açarak kalp krizlerine yol açabilmektedir.
Şekil 2: Koroner arterlerin zaman içinde daralması
Koroner Arter Hastalığı belirtileri nelerdir?
Koroner arter hastalığının belirtileri, damar daralması/tıkanması arttıkça görülmeye başlar. Ama hastaların belirtileri hiyerarşik bir düzende seyretmeyebilir. Koroner arter hastalığının bulguları ve şiddeti çoğunlukla kişiden kişiye değişiklik arz eder. Kimi insanda hastalık belirti vermeden kalp krizi ile bulgu vermesine rağmen çoğunlukla damarlarda daralma (sertleşme) artıkça bulgular ortaya çıkmaya ve giderek artmaya başlar. Damarlar daraldıkça kan akışı azalacağından kalbin beslenmesi bozulmaya başlar. Kalbin beslenmesi bozuldukça önce yürüme, merdiven çıkma ve efor gerektiren işlerde göğüs ağrısı, çabuk yorulma ve nefes darlığı olmaya başlar. Göğüs ağrısı çoğunlukla sol kola vurduğu gibi boyuna, çeneye, sağ kola da yayılabilir, yansıyabilir. Kalbin alt duvarı mide ile komşuluğundan dolayı, o bölgeyi besleyen damarın (çoğu zaman sağ koroner arter) daralması ve tıkanması mide ağrısı/yanması gibi belirti verebilir. Kalbin arka kısmını besleyen damarın daralması sırtta ağrı ile kendini gösterebilir. Göğüs ağrısı efor ile artar ve istirahat ile azalır. Bu bulgulara benzer yakınmaları olan bireylerin ivedilikle kardiyoloji doktoruna başvurması gerekir.
Şekil 3: Göğüs ağrısının yayılım yerleri
Koroner arter hastalığının tanısını nasıl konulur?
Koroner arter hastalığı şüphesi ilk olarak kişide ortaya çıkar. Koroner arter hastalığının bahsedilen belirtileri ortaya çıkan kişi kardiyoloji doktoruna başvurmalıdır. Kardiyoloji doktoru tarafından görülen kişi ayrıntılı hikayesi alındıktan sonra muayene edilir. Birçok hastaya bu aşamada tanı konulabilmektedir. Tanının doğrulanması ve/veya tanı konulamadığı durumlarda kan tahlilleri, elektrokardiyografi (EKG), ekokardiyografi (EKO) ve efor testleri tanıda yardımcı olur. Koroner arter hastalığı şüphesi yüksek olan hastalara ve tetkikler sonrası ve bu ihtimalin arttığı hastalara tanıyı netleştirmek için koroner anjiyografi yapılması sureti ile tanı doğrulanır ya da dışlanır. Ayrıca tanıdan şüphelenilen ama koroner anjiyografi gerekliliği tam olarak konulamayan kişilere tomografi anjiyo (sanal anjiyo) yapılarak belirsizlik ortadan kaldırılabilir.
Şekil 4: Kalbin Elektrokardiyografisi
Koroner Arter Hastalığı nasıl tedavi edilir?
Koroner arter hastalığının tanısı konulduktan sonra tedavi kişiye özel olarak planlanır ve yapılır. Tedavi planlanırken hastanın yaşı, cinsiyeti, ek hastalıklarının varlığı, hastalığının ciddiyeti, kalp kasının durumu ve başka birçok durum göz önünde tutularak yapılır.
Kalp anjiyosu (koroner anjiyografi), tanıda en temel yeri alırken tedavide de önemli yer tutar. Koroner anjiyografi sonrası kalp damar tıkanıklığı tespit edilen hastalara koroner anjiyoplasti denilen koroner stent ile tedavi, kalp damar bypassı ile ilaç tedavisi planlanır. Koroner stent takılan veya koroner bypass olan hastaların ilaç tedavisi ömür boyu hekimi tarafından planlanır ve düzenlenir. İki kişinin tedavisi aynı değildir. Tedavi kişiye özel olarak planlanır. İlaç tedavisinde temel taşı kan sulandırıcılar, kolesterol düzenleyici ilaçlar oluşturur. Diğer tedavi kalp damar hastalığını durumu ve birçok faktör tarafından belirlenir.
Koroner Arter Hastalığı nasıl önlenebilir?
Koroner arter hastalığı tam olarak önlenebilen bir hastalık değildir. Ama bu hastalığın oluşumunu yavaşlatabilir ve daha ileri yaşlarda ortaya çıkmasını sağlayabiliriz. Değiştirilebilir risk faktörlerini değiştirmemiz gerekir. Sigara ve alkol kullanımı bırakılarak, haftanın en az 5 günü en az 30 dakika tempolu yürüyüş yaparak, olabildiğince işlenmiş gıdalardan ve yüksek kolesterol içeren besinlerden kaçınarak bu risk azaltılabilir. Şeker ve tansiyon hastalığının uygun ilaçlar ile kontrol altında tutmamız gerekmektedir. Diyet olarak Akdeniz diyeti dediğimiz sebze ve balık ağırlıklı beslenmek önerilen diyettir. Bir kez koroner arter hastası olmak tekrarlayan koroner olayların oluşumu için risk faktörüdür. Dolayısı ile koroner arter tanısı konulan kişilerin ilaçlarına devam ederek uygun kardiyoloji poliklinik kontrollerine devam etmeleri gerekmektedir.
